شیراز

شيراز نگين درخشان فرهنگ و تمدن ايران زمين و يكي از زيباترين و نام دارترين مناطق ايران است. شيراز با سابقه تاريخي منحصر به فرد خود مجموعه‌اي از تمدن باستاني جهان را در برداشته، وارث تمدن اقليم پارس و نشانه اي از هويت باستاني و سهم بسيار ارزشمند ايران در تمدن و فرهنگ جهان است. شيراز با موقعيت خاص جغرافيايي خود كه سه فصل از فصل هاي سال، هوايي بهاري دارد؛ سرزمين شعر و شاعري نيز هست و دو مرواريد بزرگ ادبيات جهان ( سعدي و حافظ) زادگاه اين سرزمين هستند و آرامگاه آن ها محفل هنردوستان است. شيراز با مناطق اطراف آن يعني تخت جمشيد، نقش رستم و شهرهاي ديرينه يكي از قديمي ترين مجموعه هاي تمدني جهان است و آثار تاريخي اطراف آن كه از عظيم ترين آثار باقي مانده در جهان است به تمدن كهن ايران، اعتباري خاص داده است.آثار پرافتخار زمان هخامنشي ها و ساساني‌ها، نمايش‌گر ذوق‌حجاري، معماري،كاشي‌كاري، نقاشي و مجسمه سازي مردم فارس پيش از اسلام است. بعد از اسلام نيز فارس ها به خصوص مردم شيراز به شيوه ديرين خود، در كسب هنر و آفريدن صنايع دستي كوشش فراوان به کار برده اند و در اين راه بسيار موفق عمل کرده اند. هنرمندان شيرازي در تاريخ هنر ايران در خط و تذهيب، جلوه سازي و گل و بوته سازي،معماري و گچ بري، خاتم سازي و نقره كاري، ابريشم دوزي، قالي‌بافي و منبت كاري از نام داران و سرآمد هاي اين هنر به شمار مي‌رفته‌اند. امروزه نيز اين منطقه به لحاظ صنايع دستي بسيار قوي عمل مي کند و خاتم كاري، منبت کاري، معرق کاري، قالي بافي، پارچه بافي، نقره كاري، مسگري و بافت گليم هاي زيبا از مهم ترين صنايع دستي شهرستان شيراز محسوب مي شود. بافت قالي در شهرستان شيراز از سابقه اي طولاني برخورداراست. در تجارت فرش، تمام قالي هاي ناحيه فارس (جنوب غربي ايران) را تحت عنوان قالي شيراز نام مي برند که به طور کامل در صنايع دستي استان فارس توضيح داده شده است. بخشي از فرشينه هاي خمسه هم که به شيرازي معروفند، از نظر جنس متوسط است و به جز بافندگان خمسه، بافندگان روستاهاي غير عشايري نيز آن را مي بافند. اين بافته ها نيزبه نام قاليچه هاي شيرازي مشهورهستند و به کشورهاي ديگر نيز صادر مي شوند. پارچه‌هاي ابريشمي، نخي و پشمي شيراز و ظروف مسي و نقره كاري اين منطقه نيز از شهرت به سزايي برخوردار بوده و گليم بافي هم در اين ناحيه شهرت زيادي دارد. صنايع دستي شهرستان شيراز از جمله صادرات اين شهرستان به شمار مي آيد. خاتم کاري مهم ترين و مشهور ترين صنعت دستي شهرستان شيراز است. خاتم کاري يکي از هنرهاي با ارزشي است که در شرق وجود دارد و مهم ترين صنعت دستي فارسي است که بهترين نوع آن در شيراز توليد مي ‌شود. از گذشته خاتم سازي اطلاع زيادي در دست نيست، زيرا مواد اوليه خاتم بيش تر چسب و چوب است و اين دو ماده بر اثر مرور زمان از بين مي روند. با اين همه در مکان هايي که از نظر مردم جنبه تقدس داشته، به خاتم هايي بر مي خوريم که قدمت دويست تا سيصد ساله دارند. تصور مي شود هنر خاتم سازي براي اولين بار در شهر شيراز به وجود آمده و مركزاصلي خاتم كاري در شيراز باشد. شايد بهترين نمونه اين هنر درعصر حاضر، ميز خاتمي است که در نمايشگاه جهاني بروکسل (سال 1958) مدال طلا را نصيب خود کرد. کهن ترين نمونه خاتم که در دست است متعلق به دوره صفويه است. اين اثرمربوط به بقعه شاه نعمت الله ولي در ماهان کرمان است. در خاتم كاري هاي شيراز بيش تر گل هاي كوچک و ستاره هاي درخشاني كه از مواد مختلف تركيب يافته اند، ديده مي شود.( قطعات كوچک منظمي از ني، مس، قلع، چوب، عاج بريده و آن ها را روي سطحي كه قبلا سريشم زده اند، مي چسبانند.) خاتم كاري بيش تر در روي رحل و صندوقچه هاي كوچک و جعبه هاي آرايش صورت مي گيرد و نيز ممكن است به موجب سفارش، اشياء بزرگ تر از قبيل ميز و صندلي و غيره را نيز خاتم كاري نمايند. درخاتم هاي گران قيمت قسمت هاي فلزي خاتم از طلا يا نقره تشکيل مي شود و به جاي استخوان در ساخت آن ها عاج به کار مي رود. مرغوب ترين نوع خاتم، نوعي است که پره وارو ناميده مي شود و نوع ديگري هم هست که به سيم دار مشهور است. چوب، فلز، استخوان و رنگ سبز، مواد و مصالح خاتم سازي را تشکيل مي دهند. انواع وسايل و ابزار اين رشته عبارتند از: رنده که پشت خاتم را بسيار ظريف مي تراشد، تنگ هاي گوناگون نظير تنگ مثلث سابي، سيم سابي، پره ساب، گل ساب و توگلو ساب، اره، اره سرقطع کن که سر چوب ها يا گل خاتم را قطع مي کند، سوهان که انواع مختلف دارد، پرگار، گونيا، چکش، گاز انبر، مغاز و پرس. منبت کاري از صنايع و هنرهاي دستي شيراز است. واژه منبت به معناي کنده کاري روي چوب است که سابقه اي ديرينه در شهرستان شيراز دارد. شايد بتوان آغاز تاريخ منبت کاري را زماني دانست که انسان نخستين بار با ابزاري برنده چوبي را تراشيده است. مهم ترين ماده اي که روي آن منبت کاري مي کنند چوب است. چوب منبت کاري بايد محکم و بدون گره باشدو براي اين منظور از چوب هاي آبنوس، فوفل، بقم، شمشاد، عناب و گردو استفاده مي شود. شناخت راه چوب يکي از مهم ترين اصول کار است و عاج، صدف و استخوان از ديگر مصالح مورد استفاده در هنر منبت کاري است. معرق کاري يکي ديگر از صنايع روي چوب و با اهميت شيرازي هاست که شيوه جديد آن، پديده تازه اي در ايران است و عمري پنجاه ساله دارد. معرق در اصل بر تکه هاي ريزي از کاشي اطلاق مي شود که در کنار هم چيده مي شوند و فرم هاي مختلفي را تشکيل مي دهند. اين نوع کاشي براي تزيين داخل و خارج گنبدها و سردر مساجد به کار مي رفته است. معرق کاري در قرن ششم هجري يعني در دوره سلجوقيان به سمت کمال رفت و متداول شد. در شيوه تازه معرق روي چوب که به تازگي از منبت کاري جدا شده، طرح مورد نظر روي چوب زده مي شود و به وسيله مغار خالي شده و به جاي آن تکه هايي به همان اندازه از چوب هاي مختلف يا عاج، جاگذاري مي شود. پس از به وجود آمدن اره مويي هاي بسيار باريک، معرق روي چوب وارد مرحله جديدي شد و هنري با ظرافت و اعجاب آور به وجود آمد. در اين مرحله جديد با قرار دادن قطعات مختلف از قبيل صدف، عاج، استخوان، فلز و چوب هاي مختلف رنگي در کنار يکديگر، معرق ايجاد مي شود. معرق کاري هاي شيراز از جمله صنايع دستي صادراتي اين شهرستان به شمار مي آيند. ايلات عمده اي در بخش هاي تابعه اين شهرستان به زندگي كوچ نشيني مشغول هستند. ايل قشقايي در محدوده شمال و شمال غربي شيراز رفت و ‌آمد مي كنند و طوايف عمده آن كشكولي دره شوري، شش بلوكي، قراچه اي فارسيمدان، عمله و لبو محمدي هستند. اين ايل در حال حاضر اهميت و نفوذ سابق خود را از دست داده و داراي ايلخان نيست. ايلات خمسه نيز بيش‌تر در قسمت هاي خاوري و جنوب خاوري شيراز رفت و آمد مي كنند و شامل 5 ايل هستند به نام هاي اينانلو، بهارلو، عرب، نفر و باصري. مردم شهرستان شيراز آريايي نژاد بوده و اهالي اين شهرستان داراي زبان فارسي با گويش ويژه شيرازي هستند كه به زبان فارسي اصيل نزديک‌تر است. تقريبا 97 درصد شهرستان شيراز مسلمان و شيعه مذهب بوده و 3 درصد ديگر را نيز ساير اديان تشكيل مي‌دهند. جاذبه هاي تاريخي متعدد که در گوشه و کنار اين شهرستان پراکنده شده اند، نشان از اهميت و عظمت اين منطقه در دوره هاي باستاني، اسلامي و معاصر دارند. آرامگاه کوروش کبير که در دشتي پهناور قرار گرفته و از سنگ هاي سفيد رنگ ساخته شده و قدمت آن به دوره هخامنشيان مي رسد، مسجد جامع عتيق که از كهن ترين مسجد هاي استان فارس و شهرستان شيراز است و قدمت آن به دوره هاي اوليه اسلام مي رسد، مسجد وکيل که از شاهكارها و آثار پر ارزش دوره زنديه است و دروازه قرآن که از شهرتي جهاني برخوردار است، نمونه هايي از آثار دوره هاي مختلف در شهرستان شيراز به شمار مي‌آيند. بازار وكيل شيراز که داراي ويژگي هاي خاص و زيبايي خيره کننده‌اي است به همراه باغ هاي مشهوري چون باغ عفيف آباد (باغ گلشن) و باغ ارم‌ که از مشهور ترين باغ هاي ايران در جهان است، در اين شهرستان واقع شده‌اند. نارنجستان قوام از ديگر بناهاي ارزشمند منطقه است که در آن اثر هفت هنر ايراني، (گچ بري، نقاشي سنتي، آينه كاري، آجركاري، سنگ تراشي، معرق كاري و منبت كاري) قابل مشاهده است. شهرستان شيراز از طبيعت بسيارغني، جذاب و ديدني نيز برخوردار است و وجود جاذبه هايي چون تنگ بوان با طبيعت زيباي پيرامونش، پارک ها و گردش‌گاه هاي طبيعي چون گردش‌گاه ميان كتل که زيستگاه گوزن زرد ايراني است، درياچه هاي زيبايي چون درياچه پريشان، چشمه هاي متعدد چون چشمه رچي، دره هاي سر سبز و ... سبب شده اند که اين شهرستان توانمندي هاي قابل توجهي را در زمينه جاذبه هاي طبيعي داشته باشد و همراه با جاذبه هاي منحصر به فرد تاريخي خود، همواره پذيراي طبيعت دوستان و ايرانگردان باشد.
محیط طبیعی ( موقعیت و وسعت ) :
استان فارس در جنوب ایران و بین مدارهای 27 درجه و 2 دقیقه تا 31 درجه و 42 دقیقه عرض شمالی و 50 درجه و 42 دقیقه تا 55 درجه و 36 دقیقه طول شرقی از نصف النهار مبداء قرار دارد .
استان فارس از شمال به استان اصفهان و یزد ، از مشرق به استان کرمان ، از جنوب به استان هرمزگان و از غرب به استانهای کهکیلویه و بویر احمد و بوشهر محدود است .
گستردگی استان فارس حدود 8/121120 کیلومتر مربع است و تقریبا 5/7 در صد مساحت کشور را تشکیل می دهد .
________________________________________
آب و هوا :
فارس اب و هوای گوناگون دارد ؛ شمال فارس سردسیر و مرکز فارس زمستانها معتدل و بارانی و تابستانها گرم و خشک است . جنوب و جنوب شرقی فارس ، زمستانها آب و هوایی معتدل و تابستانهای بسیار گرم دارد . حداقل درجه حرارت در دی ماه یعنی سردترین ماه سال ، 2 تا 7 درجه زیر صفر و حداکثر آن در گرم ترین ماه سال یعنی مرداد ماه ، بین 35 تا 40 درجه سانتیگراد است .
میزان بارندگی سالانه در شمال فارس حدود 100 میلی متر ، در مرکز فارس بین 200 تا 400 میلی متر و در جنوب بین 100 تا 200 میلیمتر است . میزان بارندگی در نقاطی که حدود 250 میلی متر بارندگی سالیانه دارد ، سبب شده کشت دیم افزون بر کشت آبی متداول باشد .
________________________________________
پیشینه تاریخی :
در جنوب ایران تا کرانه های خلیج فارس ، سرزمینی گسترده است که از روزگار باستان ، پارس ( فارس ) نام داشت و از آغاز دوره اسلامی تا کنون ، مرز آن شیراز بوده است . این سرزمین از چند هزار سال پیش زیستگاه پر رونق اقوام بومی ایران ، به ویژه ایلامیان بود و از این قوم ، آثار بسیار در گوشه و کنار فارس ، به جای مانده است . پارسیان یکی از اقوام ایرانی بودند که سه هزار سال پیش به فارس آمدند و در چند مکان از جمله در انشان یا مالیان امروزی در 46 کیلومتری شمال شیراز و پاسارگاد ساکن شدند . پایتخت آنان نخست پاسارگاد بود و بعدها به همدان انتقال یافت . بر اساس شواهد ، در آن زمان پارس تنها سرزمینی بود که دین زرتشتی حقیقی و نوشته های مقدس در آن محفوظ مانده بود . استخر که پایتخت پارس بود ، در دوره ساسانی شهری بزرگ و آباد بود و پس از بنیان گذاری پادشاهی ساسانی ، پایتخت به تیسفون منتقل شد .
________________________________________
جمعیت فارس :
جمعیت استان فارس بر اساس سرشماری سال 1375 بالغ بر 3.817.036 نفر بوده است . از این میان 2.163.119 نفر در مناطق شهری و 1.598.913 نفر در مناطق روستایی زندگی می کردند و 55004 نفر غیر ساکن و به عبارت دیگر از عشایر کوچ رو استان بوده اند . بر همین اساس در سال 1378 جمعیت استان برابر با 4039159 نفر ، متشکل از 806219 خانوار بود . در این سال جمعیت شهر نشین 2290203 نفر و نرخ شهر نشینی برابر با 7/56 در صد بر آورد شد .
________________________________________
نژاد :
در سرزمین فارس از چند هزار سال پیش اقوام بومی به ویژه ایلامیان بسر می بردند . در حدود سه هزار سال پیش اقوام آریایی از جنوب روسیه به فلات ایران از جمله سرزمین فارس سرازیر شدند . آریایی ها از قبیله های بزرگی از جمله پارسیان ، مادها ، سکاها و ... تشکیل شده بودند . پارسیان حدود سه هزار سال پیش در سرزمین فارس سکنی گزیدند . هم اکنون در این استان قبایل مختلفی ازجمله ایل قشقایی ، ایل خمسه ، ایل ممسنی و ... زندگی می کنند .
________________________________________
زبان :
زبان بیشتر مردم فارس ، فارسی است و به گویشهای مختلف محلی صحبت می کنند . پاره ای از قومیت های ساکن در فارس نیز به زبانهای غیر فارسی صحبت می کنند . زبان ایل قشقلیی ، ایل بهار لو ، ایل اینالو و طایفه هایی مانند خلج ، قرایی ، شاهسون و افشار و ... ترکی است و ایل عرب فارس به عربی صحبت می کند .
مذهب :
دین بیشتر مردم فارس ، اسلام است . طبق سرشماری سال 1375 مسلمانان استان فارس 3.799.833 نفر هستند . پیروان مذهب شیعه 12 امامی بیشتر مردم فارس را تشکیل می دهند و از اهل تسنن گروهی در شهرستان لار زندگی می کنند . از پیروان ادیان رسمی 1097 زرتشتی ، 318 نفر مسیحی و 3758 نفر کلیمی در فارس به سر می برند که بیشتر آنها در شهر شیراز زندگی می کنند .
________________________________________
آثار تاریخی فارس :
محوطه تاریخی پاسارگاد : آثار باستانی پاسارگاد ، آرامگاه کوروش ، کاخ دروازه انسان بالدار ، کاخ اختصاصی ، کاخ بار عام ، برج سنگی معروف به زندان سلیمان
محوطه تاریخی تخت جمشید : پلکان ورودی ، کاخ دروازه ملل ، کاخ آپادانا ، کاخ تچر ، کاخ هدیش ، حرمسرا یا اندرونی ، کاخ سه دروازه یا تالار شورا ، کاخ صد ستون ، دروازه ناتمام ، جایگاه سپاهیان ، چاه سنگی ، تخت جمشید
محوطه تاریخی نقش رستم : آثار ایلامیان ، آثار هخامنشی ، کعبه زرتشت ، آثار ساسانی نقش رستم ، استودان ها
مساجد : مسجد ایزد خواست ، مسجد جامع عتیق شیراز ، خدایخانه ، جامع کبیر نی ریز ، جامع داراب ، قصر دشت ، مشیر ، نصیر الملک ، نو ، وکیل
امام زاده ها : ابراهیم ، سید امیر علی بن حمزه ، زاهد ، سبز پوشان ، حضرت شاه چراغ ، سید علاءالفدین حسین ، سید میر محمد
پل ها : پل آب رسانی تنگ دالون ، پل ایزد خواست ، پل پاسارگاد ، خان ، دارابگرد ، رودخانه خشک شیراز ، شهر قدیمی استخر ، کوار ، قاضیان ، مشیر ، مهر نرسه ، نو
تپه ها و تل ها : ضحاک ، نعلکی
نقش برجسته ها : کورانگون ، نقش برجسته سراب بهرام ، دخمه سنگی داودختر